Professioneel Spreken

Beeld jezelf in, hoe je les geeft.

Stel: je legt theorie uit, je geeft leerlingen de beurt, je schrijft iets op het smartboard en gaat weer verder met je verhaal. Alsof je een filmpje bedient, laat je nu het beeld verder lopen, terwijl je het geluid stop zet.

 

Wat zie je jezelf allemaal doen? 

- Loop je heen en weer of blijf je op één plaats staan?

- Wat doe je met je handen?

- Hoe zijn de bewegingen in je gezicht?

- Heb je oogcontact?

​

Laat het geluid weer denkbeeldig afspelen en ga na, of je houding en beweging je verhaal ondersteunen. Met andere woorden: komt wat je vertelt ook echt overeen met hoé je het vertelt? Je kunt dit natuurlijk ook met een echt filmpje doen. Laat anderen je observeren en feedback geven. Op deze manier word je je meer bewust van je houding en beweging tijdens het lesgeven. Wat zet je al effectief in en wat is voor verbetering vatbaar? Deze bewustwording is ontzettend belangrijk, want het is de eerste stap in je proces naar optimaal spreekgedrag. Professioneel spreken begint bij houding en beweging.

​

Dat je houding en beweging overeenkomen met wat je zegt, of anders gezegd: dat nonverbale lichaamstaal je verbale boodschap ondersteunt, is essentieel voor het leerproces van je luisteraars. Het woord 'lichaamstaal' zegt al genoeg; het is een vorm van menselijke taal. Leerlingen kunnen de stof niet alleen onthouden door naar je te luisteren. Juist door de beleving doormiddel van alle zintuigen, dus: kijken, luisteren en voelen, wordt theorie beter opgenomen. 

 

Het laten beleven van de stof door alle zintuigen te prikkelen, zorgt voor verbinding. In het boek 'Brein in onderwijs' door Ria van Dinteren, wordt dit gezien als één van de voorwaarden om tot leren te komen. Ria van Dinteren noem deze voorwaarden 'breinprincipes'. Een mooi voorbeeld hiervan is de manier waarop studenten verpleegkunde in Bangkok de werking van het hart krijgen aangeleerd: in een karaoke worden alle functies van het hart bezongen. Op Youtube is het filmpje te bekijken: een schitterend voorbeeld van zintuigelijk leren! 

​

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Het tegenovergestelde heb je vast wel eens meegemaakt: een leraar of spreker die absoluut niet boeiend kon vertellen. Het kostte je ontzettend veel moeite om hem/haar te kunnen blijven volgen en al gauw haakte je af. Kun je nog voor de geest halen hoe deze spreker stond en bewoog? Weet je nog waar hij/zij het over had? Waarschijnlijk niet. Denk nu eens aan een spreker, die je inspireert. Wat doet deze spreker om jou zo geboeid te krijgen?

​

Lees hieronder tips om je houding en beweging meer effectief te krijgen. Probeer verschillende technieken uit, totdat je het kunt toepassen op een manier die bij jou past. Iedere spreker heeft zijn of haar eigenheid en eigenaardigheden, die er juist voor kunnen zorgen dat je leuk bent om naar te kijken en luisteren! Let op dat het niet afleidend is wat je doet, maar dat je lichaamstaal de boodschap ondersteunt. We noemen dit: congruent spreekgedrag. 

​

Het klinkt vanzelfsprekend, maar eenvoudig is het niet altijd: de ultieme basis voor een ontspannen, actieve houding voor de klas is je goed voelen, met aandacht voor je omgeving. Als je niet uitgeslapen bent, of om andere redenen niet lekker in je vel zit, dan is het lastig om ontspannen en energiek voor de klas te staan. De kunst is om -ondanks hoe je je van binnen voelt- uit je 'cocon van ongemak' te kruipen en er letterlijk en figuurlijk te staan! De leerlingen die op dat moment voor je zitten, hebben alleen maar iets aan je, wanneer je het beste van jezelf laat zien. Zoals onze collega van drama wel eens heeft gezegd: "The show must go on!"

Je zult zelfs merken dat een actieve houding juist een positieve invloed heeft op je eigen gemoedstoestand. Bekijk voor meer informatie hierover de TED-talk van Amy Cuddy.

​

Het bestaat nog steeds: leraren die zittend vanachter een bureau les geven. Handig toch? Dan hoeven de leerlingen maar één kant op te kijken en kan de leraar de computer goed bedienen...

​

Leraren die echter activerend willen lesgeven, bewegen strategisch:

• Wil je de aandacht? Sta centraal in de klas, zodat iedereen je goed kan zien

• Spreek met jezelf bepaalde plaatsen af in de klas, waar je tijdens een uitleg gaat staan. Verwerk de strategische plaatsen in je lesvoorbereiding. In de theaterwereld heeft men het ook wel over 'podium ankers'. Bekijk het filmpje op deze site van Remco Claassen, over de twee assen die je kan inzetten om je verhaal krachtiger te maken.

• Als je iets tekent of opschrijft tijdens uitleg, praat dan nooit met je rug naar de klas. Draai je tussendoor helemaal om, zodat de klas je lichaamstaal kan 'lezen', ter ondersteuning van je verhaal. Dit geldt ook voor voorlezen: kijk regelmatig op om oogcontact te behouden en je mimiek meer zichtbaar in te zetten.

 

Het boek 'De zes rollen van de leraar' van Martie Slooter beschrijft verschillende gedragsrollen, die de leraar binnen een les aanneemt. Houding en beweging zijn cruciaal om overtuigend over te komen in eender welke rol.

• Gastheer/ gastvrouw: het contact met je leerlingen staat centraal in deze rol, dus zorg voor een open, ontspannen en zelfverzekerde houding (armen en benen niet gekruist). De rol van de gastheer is het moment, waarop de leerlingen hun eerste indruk van je vormen. Dit kan bepalend zijn voor de rest van je les!

• Presentator: neem de leiding door stevig te staan, op een centrale plaats in het lokaal. Maak krachtige, ruime gebaren en zorg voor goed oogcontact.

• Didacticus: wees congruent in je lichaamstaal. Je houding en beweging ondersteunen wat je vertelt. Zorg ook in deze rol dat je goed zichtbaar bent voor alle leerlingen, zodat je lichaamstaal gemakkelijk kan worden gelezen. In deze rol komt het erop aan om strategisch te bewegen (zie hierboven).

• Pedagoog: bij het geven van complimenten, maar ook bij het corrigeren van een leerling is het belangrijk om congruent te zijn in je lichaamstaal. Echt oogcontact maken, versterkt hierbij je boodschap. Op deze manier kom je authentiek over en heeft wat je zegt en wat je tegelijkertijd uitstraalt, effect op de leerling.

• Afsluiter: om de laatste minuten van de les de aandacht te vangen, moet je duidelijke signalen afgeven met je lichaam. Neem weer een centrale plaats in en handel bij voorkeur tevreden en ontspannen, zodat je leerlingen met een blij gevoel je lokaal uit kunnen lopen.

• Coach: met je lichaamshouding toon je letterlijk je interesse in de ander, door wat naar hem/ haar toe te buigen, of op ooghoogte te gaan zitten.  

​

We zouden geen logopedisten zijn, als we geen gezonde houding zouden promoten. Een belangrijke basis voor klachtenvrij lesgeven, je hele carrière lang, is een gezonde houding. Een gezonde -de zogenaamde 'eutone houding', zorgt ervoor dat de juiste spieren worden aangespannen; dat de spierspanning, oftewel de tonus op de goede plaats in het lichaam zit. Doe je dat niet, dan is de kans groot dat je spieren aanspant die er niet voor gemaakt zijn om steeds aangespannen te zijn. Bij leraren met stemklachten zien we bijvoorbeeld vaak gespannen spieren in het hoofd-halsgebied. Niet alleen kunnen gespannen nekspieren op termijn stemklachten veroorzaken, het kost ook nog eens onnodig extra energie. Als je vaak moe bent na een dag les geven, dan is het zeker de moeite waard om je houding onder de loep te nemen. Hoe sta je en hoe ontspannen is je hals als je les geeft?

​

Als we in de lessenreeks de eutone lichaamshouding oefenen, volgens de erkende literatuur, wordt er altijd gemord: "Dit voelt helemààl niet ontspannen." , of: "Dit zou ik nooit lang kunnen volhouden." Na een halve minuut wordt er al gezucht en zakken mensen weer in hun vertrouwde 'hangmodus'.

​

Deze 'hangmodus' voelt comfortabel, omdat het een gewoonte is geworden. Geen mens wordt echter geboren met een scheve houding, tenzij het om een aangeboren afwijking gaat. Neem nu het voorbeeld van gespannen nekspieren. Dit kan bijvoorbeeld op termijn ontstaan omdat je gewend bent om veel op één been te leunen. Dat is je 'comforthouding', omdat je dit dag in dag uit toepast. Daar ligt precies de sleutel om een nieuwe, gezonde comforthouding aan te leren: dag in dag uit toepassen in alle mogelijke situaties! Het geldt voor veel dingen: als je écht verandering wil, dan moet je uit je comfortzone stappen en gaan doen. Pas de eutone houding zoveel mogelijk in alledaagse situaties toe en je zult zien dat het een nieuwe gewoonte wordt, die je geen moeite meer kost. Het zal je meer energie en tegelijk een meer professionele uitstraling opleveren.

 

Wat schrijft de literatuur voor om een eutone basishouding aan te nemen, van teen tot top?

• Je voeten staan iets uit elkaar, dus niet naast elkaar en ook niet wijdbeens, maar er tussenin, op de breedte van je heupen;

• Je verdeelt je gewicht gelijkmatig over de gehele onderkant van je voeten;

• Je knieën staan niet overstrekt op slot, maar een beetje losjes;

• Je heupen staan niet te ver naar voren gekanteld, niet te ver naar achteren zodat je een holle rug krijgt, maar er tussenin;

• Je buik, schouders en nek zijn ontspannen en losjes beweegbaar;

• Je schouders staan licht naar achteren;

• Je hoofd staat recht op je romp; maak een L met je duim en wijsvinger, waarbij je wijsvinger onderaan je kin komt, en je duim op je borst.

• Strek je kruin omhoog richting het plafond, zodat je als het ware je ruggengraat uitstrekt.

​

De eutone basishouding is de vertrekhouding van waaruit je gaat bewegen. De uitgestrekte ruggengraat is je 'kapstok', waarrond je soepel de bewegingen maakt. Bekijk charismatische sprekers, zoals Barak Obama en je zult de eutone houding als basis, herkennen. Deze houding heeft invloed op je uitstraling als leider van de groep.

 

Soms is het echter (tijdelijk) effectiever om bewust een minder eutone houding aan te nemen. Een eutone houding kan bijvoorbeeld vrij intimiderend overkomen op mensen die zich al erg 'klein' voelen. Als je daar dan nog eens met je eutone houding letterlijk en figuurlijk bovenuit gaat torenen, dan zit je niet op één lijn met dit type leerling, ouder of wie je ook voor je hebt. Zoals in de inleiding staat: binnen enkele seconden is er al een beeld van je gevormd en heeft de ander besloten of hij zich al dan niet op zijn gemak voelt bij jou. Houd daarom voor ogen wat het doel is van je communicatie en wees je ervan bewust hoe je je houding daar op aanpast. Zowel voor groepen, als in een één op één gesprek, zijn je houding en bewegingen cruciaal voor het effect dat je wil bereiken.

​